Văn hóa giao tiếp ứng xử trong thành ngữ – ca dao người Việt

Kho Tàng Văn Hóa – Văn hóa dân gian Việt Nam là một di sản vô cùng quý giá. Một trong những kho tàng vô giá của di sản này là bộ phận thành ngữ, tục ngữ, ca dao. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng khuyên chúng ta “học nói tiếng nói của quần chúng”. Hàng nghìn năm qua, thành ngữ, tục ngữ, ca dao vẫn luôn giữ nguyên giá trị. Một trong những nội dung thường được đề cập trong thành ngữ, tục ngữ, ca dao là chủ đề giáo dục, răn đe người bàn về cách ăn nói, cách ứng xử khi kết thân với người khác. Đây là nét đẹp văn hóa không thể thiếu trong đời sống thường ngày của mỗi cá nhân, mỗi tập thể chứ không riêng gì một quốc gia, dân tộc.

Bạn Đang Xem: Văn hóa giao tiếp ứng xử trong thành ngữ – ca dao người Việt

Ăn ngon không nói nên lời

Người Việt Nam chúng ta ăn nói rất cẩn thận. Lời nói tử tế sẽ để lại ấn tượng tốt với những người xung quanh. Người nói tự tô điểm cho cá tính của mình. Có lẽ do đặc điểm lịch sử và ảnh hưởng của văn hóa phương Đông nên chữ viết rất quan trọng đối với mỗi người Việt Nam. Nó tạo ra ý thức sâu sắc trong bản thân là coi trọng danh dự và nhân phẩm. Vì vậy, hãy suy nghĩ trước khi bạn nói.

Tục ngữ Việt Nam có câu muốn lấy lời nói mà thu phục lòng người, trước hết phải nghĩ đến lời mình nói: “Ba năm mới nói được chó”; Không chỉ người Việt Nam mà các dân tộc khác trên thế giới đều biết đến “ngôn ngữ đẫm máu” và “ác khẩu”. Cũng có câu ngạn ngữ rằng: “Hãy uốn lưỡi bảy lần trước khi nói”. Cũng có câu ngạn ngữ “ngày mai muốn nói gì thì cứ nói”. Nói mà không suy nghĩ, suy nghĩ trước khi nói, trước hết là không tốt cho bản thân. “Một cái tát vào miệng, và bệnh tật xâm nhập từ miệng.” “Một cái tát vào mặt không bằng một cái tát vào mặt”, “Gõ cửa còn hơn gõ cửa”, “Gõ cửa còn hơn”. Lỡ miệng thì biết đường nào mà đá”… Có một câu ngạn ngữ Campuchia cũng cảnh báo điều tương tự: “Trượt chân thì đứng dậy, trượt lưỡi thì lủi thủi. trừng phạt”. Nếu nói mà không suy nghĩ, bạn sẽ hối hận và đau khổ mãi mãi. Nếu bạn không cẩn thận, đó là một tai họa. Tai họa, vô cùng nguy hiểm!

Bạn không cần phải bỏ tiền ra mua lời nói—hãy chọn những từ bạn thích

Lời nói là ngôn ngữ. Ngôn ngữ là tài sản chung, là sản phẩm của toàn xã hội, không ai bán chữ (nói), không ai mua chữ (nói). Ca dao khẳng định bản chất xã hội của ngôn ngữ nhưng cũng có ý nghĩa nhắc nhở mọi người phải có ý thức giữ gìn và trân trọng giá trị của ngôn ngữ. Câu nào cũng phải chọn cách trả lời cho câu hỏi, ví dụ: “Nói cái gì?”, “Nói như thế nào?”, “Nói trong câu nào?”, “Từ gì?”, “Giọng điệu ra sao?” . Trong đó “nói cái gì?” cũng quan trọng như “nói như thế nào?”. Thường thì “làm thế nào?” quan trọng hơn “cái gì?”.

Người Việt thường nhắc nhau “học ăn, học nói, học đọc” hay “cho trẻ học mấy chữ thánh hiền để làm người”. Vì vậy, muốn làm người thì phải đọc, phải học, phải có tri thức, phải có chính kiến, phải có đạo đức, phải có lối sống. Ngoài việc học bảng chữ cái, chúng tôi còn học ăn và học nói. Biết nói, nói chân thành, nói chuẩn, nói chuẩn và khi nói đúng sẽ đạt hiệu quả giao tiếp cao, thể hiện kỹ năng ứng xử, vốn sống, kinh nghiệm, nhân cách của con người…

<3

Trong ca dao trào phúng Việt Nam có những bài khá hóm hỉnh:

Nếu bạn đang yêu, hãy nói rằng bạn yêu nó

Chỉ cần nói một điều nếu bạn không yêu

Đừng buồn

Dòng nước uể oải của tình yêu

Xem Thêm: Soạn bài Hoạt động ngữ văn | Ngắn nhất Soạn văn 7

Một cô gái (và cả chàng trai) khác đau khổ trước thái độ và sự mập mờ của người mình yêu. Những từ lắp bắp như “buồn bã”, “nghêu ngao” rất nguy hiểm và khủng khiếp đối với cảm xúc chân thật của nhân vật trữ tình và sự chân thành trong tình yêu. Nói láo, dối trá, không trung thực, cần bị phê phán, chế giễu. Vì vậy, để nói hay, nói đẹp thôi chưa đủ mà còn phải chân thành với nhau từ trái tim. Giao tiếp chân thành với nhau là một điều rất có giá trị! Khi đó, không cần “biện hộ trước”, hãy nói ra những gì trong lòng, nói đủ nói, nói điều độ “có lòng ngay thẳng, nói thật, không lừa dối ai”. Đó là lúc người ta sống thật với chính mình, tự tin và bản lĩnh hơn. Nhưng suy cho cùng, “Ăn ngay ở lành, nói thật đi, xấu đâu cũng thành tốt”.

Tục ngữ Việt Nam có câu: “Thuốc đắng dã tật, nhưng tình yêu chân chính lại đau”. Thuốc đắng khó uống, nhưng uống được thì khỏi bệnh. Trong giao tiếp không thể không có những “sự thật đáng xấu hổ”. Đối với người nghe, một sự thật khác gây khó chịu vì giờ đây họ phải đối mặt với những thiếu sót của chính mình. Nhưng nếu bạn là người khôn ngoan, biết lắng nghe sự thật và đánh giá đúng sự thật thì bạn sẽ tránh được bệnh chủ quan và bạn sẽ biết cách hoàn thiện mình hơn trước. Tục ngữ cảnh báo chúng ta nói sự thật, nhưng nó cũng đặt ra một câu hỏi: nói sự thật nên tế nhị. Nói năng tế nhị, nghiêm túc, tôn trọng lẫn nhau, tránh công kích, phá hoại. Chỉ khi đó, khán giả mới nhận ra lỗi của mình với niềm vui và lòng biết ơn. Thảo luận:

Cây bị hoa tàn phá

Tôi yêu bạn vì lòng tốt của bạn

Xem Thêm : Tuần 10 VBT tiếng việt 4 tập 1: Ôn tập giữa học kì I tiết 1, 2 – Tech12h

Yêu bạn yêu cơ thể của bạn

<3

(tiếng lóng)

OK, đúng vậy

Nói hay, đẹp, nói thẳng chưa đủ mà còn phải nói có lý, có tình. Hiệu quả giao tiếp cao là sự khéo léo của người nói. Những gì nói ra trên cơ sở cân nhắc kỹ lưỡng đều hợp lý và sảng khoái cho người nghe:

Khó nhận dạng từ

Biết cách sống hơn người giàu

Đời người này “giàu có” hơn người khác, đó là biết chọn cách ăn nói có tình, có lý, có tâm, xuất phát từ tấm lòng chân thành. Để phân tích đúng sai, đúng sai, đúng sai, tốt nhất nên dùng lời lẽ đúng đắn, có lý, có tình chứ không nên dùng thủ đoạn hay vũ lực. Lý và tình luôn song hành với nhau. Ai cũng mắc sai lầm, sai lầm là điều không thể tránh khỏi. Vì vậy, chúng ta không thể chỉ dựa vào phán đoán lý trí mà hành xử cực đoan, cứng nhắc, vô tâm, vô cảm. Hãy vị tha và bao dung trong giao tiếp.

Nhanh quá

Thành công với lời nói là biểu hiện của văn hóa ứng xử và là thước đo bản chất con người. Thành ngữ, tục ngữ, ca dao Việt Nam đều răn dạy chúng ta phải biết nhường nhịn, thông cảm cho nhau trong quá trình giao tiếp. Gia đình đầm ấm, hạnh phúc, khó tan vỡ khi:

Xem Thêm: Luyện tập: Giải bài 9 10 11 12 13 14 trang 40 sgk Toán 8 tập 2

Chồng giận thì vợ hết nói

<3

Sống tập thể, lời nói quý! Đó là một hành động tài tình của một nhà thông thái. Đừng tranh cãi về sự khác biệt quan điểm. Đừng hung hăng và lấn át người khác bằng “cả vú lấp miệng em”. Khác nào tạo cớ để người ta chê cười, né tránh, sợ đụng chạm:

Nói thì phải nghe

Thà không có tàu mạnh hơn

Khi biết nhường nhịn nhau thì chẳng mất gì, vì khi đó người ta mới vượt qua được cái tôi hạn hẹp của mình và được tiếng là người có học.

<3

Đức Khổng Tử nói: “Nói nhiều quá ắt thành bại”, câu này rất đúng! Bản thân người Việt Nam rất tinh tế! Tôi không thích cách giao tiếp “dài dòng”, ông bà khuyên “ăn ít nói nhiều”. Mọi thứ đều phải dừng lại đúng lúc. Vượt quá giới hạn là không tốt. Bởi vì:

Ăn nhiều không hết

<3

Xem Thêm : Người ta đi cấy lấy công…Trời êm bể lặng mới yên tấm lòng

Người kiệm lời là người biết giới hạn của mình:

Không có nhiều từ thông minh

Người thông minh chỉ khôn một nửa

Cỏ khô:

Con chim thông minh chưa bị bắt đã bay

Người thông minh ít nói, ít trả lời

Xem Thêm: Nhận diện 5 dạng biểu đồ trong môn Địa Lý

Có câu tục ngữ có câu: “Nói ra thì hơn nói ra”. Trong những tình huống xã hội đòi hỏi sự khéo léo, sự im lặng đôi khi giúp bản thân tránh mắc lỗi và không chạm vào lòng kiêu hãnh của người khác. Nanwitt đưa ra quan điểm của riêng mình: “Vàng lợi ít, lời nhiều lời đắt hơn nhiều”. Tục ngữ cũng cho ta lời khuyên:

Món ngon ngon hơn

Người thông minh vẫn thông minh ngay cả khi họ nói một nửa những gì họ nói

Im lặng là vàng

Im lặng có nhiều nghĩa, tùy thuộc vào hoàn cảnh, tình huống, tâm thế của các bên tham gia trao đổi…. Tục ngữ Việt Nam về ngôn ngữ miêu tả sự im lặng như: “Im lặng như thóc” hay “Im lặng như thịt đông”… đó là kiểu im lặng, cam chịu không dám nói với ai điều gì. Thiếu kỹ năng. Hoặc có khi “ngậm miệng ăn nếp chùa”, chỉ trích một cách im lặng, phớt lờ, không bảo vệ quyền lợi của mình, để không ảnh hưởng đến quyền lợi của chính mình. Hay ăn của bất chính do ăn nhầm nên phải ngậm miệng ăn tiền. Tất cả những kiểu im lặng kể trên đều bị chỉ trích và đổ lỗi là tiêu cực và thiếu dũng khí.

Từ góc độ văn hóa tích cực, “Im lặng là vàng” là một lời khuyên hữu ích, và trong một số trường hợp, im lặng còn quý hơn lời nói. Đôi khi là “quá giới hạn”, nhưng cũng có những lúc “im lặng là vàng” thì hoạt động truyền thông mới có giá trị. Vậy khi nào bạn nên im lặng trong một cuộc giao tiếp? Đó là thời đại của sự “ăn mất ngon, giận mất khôn”. Như vậy không phải mọi sự im lặng đều đáng trách, mà như Kant đã viết: “Im lặng là châm ngôn tốt nhất”, hay châm ngôn của Tagore “Nói là gieo, nghe là gặt”.

Trong cuộc sống hối hả, bận rộn ngày nay, những thành ngữ, tục ngữ, ca dao về cách ăn nói thực sự có ý nghĩa lâu dài. Nét đẹp trong văn hóa ứng xử cần được phát huy trong mỗi người Việt Nam chúng ta. Giao lưu văn hóa chính là chìa khóa đưa chúng ta xích lại gần nhau, đồng cảm và hiểu biết sâu sắc hơn. Là một trong những đầu mối, nền tảng của một xã hội văn minh, lịch sự, hiện đại và phát triển. Ngoài ra, để bạn bè quốc tế biết rằng người Việt Nam văn minh, lịch sự, thân thiện trong văn hóa giao tiếp, tiếp xúc với đồng bào các nước trên thế giới. Dùng bề dày, vẻ đẹp và sự trong sáng của tiếng Việt để tạo nên vẻ đẹp của tâm hồn Việt Nam, vẻ đẹp của nhân cách Việt Nam.

________________

Tài liệu tham khảo

1.Trần ngọc bổ sung, Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam, NXB Tổng hợp TP.HCM.

2. vũ ngọc phan, Tục ngữ, Ca dao, Dân ca Việt Nam, Nhà xuất bản Khoa học Xã hội, Hà Nội.

3. Viện Ngôn ngữ học, Từ điển giải thích thành ngữ tiếng Việt, Nhà xuất bản Giáo dục.

Tác giả: Ths. Lý Thị Ôn Bình

Nguồn: Tạp chí vhnt số 438, tháng 9/2020